دانش های ادبی اول راهنمائی

دانش های ادبی اول راهنمائی 

ادامه ی مطلب

نظم

نظم (شعر) در لغت به معنی به یکدیگر پیوستن وبه رشته کشیدن دانه های جواهر ودر اصطلاح ،سخنی است که وزن وقافیه داشته باشد .شعر کلامی است که علاوه برداشتن وزن عاطفه وخیال نیز داشته باشد .

نثر
درلغت به معنی پراکندن است ودراصطلاح به سخنی که مقید به وزن وقافیه نباشد گفته می شود.

قافیه
به کلمات آخر بیت که آخرین حرف اصلی آن ها یکی باشد می گویند .کلمه های موزون وهم وزن وهم آهنگی که در آخر مصراع می آیند ودر چند حرف با یکدیگر مشترک هستند .
مثال : ای نام تو بهترین سرآغاز            بی نام تو نامه کی کنم باز
نکته :حرف آخر قافیه را "حرف قافیه "یا "حرف روی" می گویند . مثال : سرآغاز-- باز

ردیف
ای ساربان آهسته رو کارام جانم می رود            وآن دل که با خود داشتم با دلستانم می رود
من مانده ام مهجورازاو ،بیچاره ورنجورازاو         گویی که نیشی دورازاو،در استخوانم می رود
گفتم به نیرنگ و فسون،پنهان کنم ریش درون       پنهان نمی ماندکه خون برآستانم می رود 

واژه ی(می رود)به صورت یک کلمه ی مستقل وبه یک معنی در پایان همه ی آنها تکرار شده است این واژه ردیف نام دارد.

شعری که ردیف دارد مردف خوانده می شود.ردیف از ویژگی های شعر سنتی است.

ردیف در پایان هر بیت تکرار می شود و این تکراربر تاثیر موسیقیا یی هر بیت می افزاید.

مصراع یا مصرع
کم ترین مقدار سخن موزون (هم وزن) است .مصراع نیمی از بیت است .

بیت
کمترین مقدار شعر وبه عبارتی دیگر واحد شعر است .هر بیت از دو مصراع تشکیل شده است .
درجشن بهار خاک میهن                پیراهن سبز کوه برتن
مصراع                                      مصراع

سجع
اگر در انتهای دو جمله کلماتی بیابیم که به طریقی درنزدیک کردن آهنگ دو جمله به یکدیگر نقش داشته باشند سجع به وجود می آید .
سجع ،یکسانی دو واژه در حرف آخر ،وزن ویا هردوی آن ها است .

• دوکس رنج بیهوده بردند وسعی بی فایده کردند یکی آن که اندوخت ونخورد ودیگر آن که آموخت نکرد.
• ای عزیز !دنیا نه جای آسایش است بلکه محل آزمایش است .
• طالب دنیا رنجور است وطالب عقبی مزدور وطالب مولی مسرور .
• هرچه در دل فروآید ،دردیده نکو نماید .
• همه کس را عقل خود به کمال نماید وفرزند خود به جمال

مراعات نظیر ،تناسب شبکه ی معنایی
هرگاه دراشعار وعبارات کلماتی بیابیم که با هم دارای نسبتی باشند وبتوان آنها را دریک مجموعه درنظرگرفت آرایه تناسب به وجود می آید  .این تناسب می تواند از نظر جنس ،نوع ،مکان ،زمان ،همراهی و..... باشد .
مزرع سبز فلک دیدم وداس مه نو          یادم از کشته ی خویش آمد وهنگام درو

تضاد ،طباق
هرگاه در اشعار وعبارات کلماتی بیابیم که درمعنی متضاد باشند آرایه  ی تضاد پدید می آید.
مانند:  آب بریز آتش بیداد را               زیرترازخاک نشان باد را 

تکرار
هرگاه نویسنده بخواهد برچیزی تاکید کند آن را تکرار می کند .این تکرار آگاهانه بر تاثیر موسیقیایی سخن اضافه می کند .شاعران از تکرار برای زیبا سازی وتاثیر گذازی شعر استفاده می کنند .
من قلب کوچکی دارم خیلی خیلی کوچولو خیلی کوچولو.

تشخیص ،انسان نمایی
هر گاه به اشیا وموجودات ،صفات واحساسات انسانی نسبت دهیم آرایه ی تشخیص بوجود می آید .
درختان در خواب به سر می برند .   درخت به آرامی گفت :نمی خواهم شکوفه بدهم .

تلمیح
تلمیح به معنای گوشه ی چشم داشتن .هرگاه شاعر یا نویسنده در کلام خود به مطلبی تاریخی یا اساطیری ویا به حدیث ،روایت وآیه ای اشاره کند تلمیح پدید می آید .
یوسف گمگشته باز آید به کنعان غم مخور    کلبه احزان شود روزی گلستان غم مخور
اشاره به داستان حضرت یوسف (ع)

تشبیه
مانند کردن دو یا چند چیز به یکدیگر است .
دانا چوطبله ی عطار است خاموش وهنر نمای.
هرتشبیه دارای چهاررکن است
مشبه – طرف اول  :چیزی یا اسمی که قصد مانند کردن آن را داریم .
مشبه به  – طرف دوم : چیزی یا کسی که طرف اول به آن مانند شده است .

ادات تشبیه  : واژه هایی که نشان دهنده ی پیوند شباهت است

وجه شبه   : ویژگی مشترک میان طرف اول وطرف دوم .  
چهره ی او در زیبایی مانند گل است
-------    ----  --  --
1             3     4    2
مهم ترین ادات تشبیه عبارتند از"مانند ،مثل ، چون ،هم چون ،چو ،گویی،بسان" و...................
نکته : در بسیاری از تشبیهات وجه شبه وادات تشبیه حذف می شود .

نماد یا نشانه
داستان نویسان با استفاده از تخیل و اوردن شخصیت های غیر انسان ،ذهن ما را وا می دارند تا شبیه ان ها را در جامعه واطراف خود پیدا کنیم .
استفاده از نماد در نوشته ها باعث قوت اثر وتاثیر بخشی بیش تر بر خواننده می شود .
بچه ها در کلاس جنگل سبز         جمع بودند دور هم خوشحال
در بیت بالا جنگل سبز نماد جامعه است .